BİLGİ VE BİLGİ TÜRLERİ

İnsan hem dış dünyayı hem de kendi iç dünyasını duyularıyla algılar, aklıyla kavrar ve onların bilincine varır.

Bilgi edinme sürecinde iki temel öğe vardır.: Süje ve obje.

• Süje, insan bilinci,obje ise süjenin kavramaya yöneldiği nesnedir. Genel olarak bilgi, süje ile obje, yani, bilen ile bilinen arasında kurulan ilişkidir.
• Bilme bir algılama etkinliği,bilgi de bu etkinliğin sonucudur. Ancak,bilgi yalnızca algılama etkinliği ile elde edilemez
• Düşünme,tasarlama,hayal etme ve hatırlamayla da bilgi oluşabilir. Örneğin bir ağacı algılamak,bir çarpım işlemini zihinden oluşturmak gibi.
• Felsefe tarihinde bilgi konusu değişik biçimlerde değerlendirilmiştir.
• Kimi düşünürler bilgi ilgisinin kurulamayacağını,
• Kimileri kısmen kurulabileceğini,
• Kimileri ancak tanrısal düzeyde kurulabileceğini,
• Kimileri de her an kurulmakta olduğunu savunmuşlardır.

Bilgi üzerine bu farklı anlayışlar çeşitli felsefe akımlarını ortaya çıkarmıştır.

BİLGİ TÜRLERİ:

Bilgi alanlarına bakıldığında birbirinden farklı bilgi çeşitlerinin olduğu görülür.

      1.GÜNDELİK(Düzensiz)BİLGİ:

Günlük yaşam içinde yaparak,yaşayarak deneyerek kazanılan bilgilerdir.

• Herhangi bir yönteme bağlı olarak değil, gözlemlere bağlı olarak edinilir.
• Tek tek nesneler ve olaylarla ilgili öznel bilgilerdir.
• Bilimsel temelleri yoktur.
• Genelliği yoktur.
• Doğruluk(Geçerlilik)değerleri vardır. Yalnız bu,belirli bir zaman içinde algılanan iki olay arasındaki doğruluktur .Örneğin,havanın soğukluğuna bakarak kar yağacağını söylemek gibi.
• İki olay arsındaki nedensellik ilişkisi akıl yürütme temeline değil sezgiye dayalıdır.
• Günlük yaşamı kolaylaştırıcı özellik taşır.
• Bu bilgiler kültürden kültüre değişebilir.

          2 .DİNSEL BİLGİ:

Bütün dinler insanı,varlığı ve doğayı açıklamak ister. Her din bunu kendi özelliğine göre yapar(Sihirle,büyüyle,çok tanrılarla,tek tanrıyla,kutsal kitaplardaki emir yasak ve dogmalarla)

• Dinsel bilginin temelini inanç oluşturur.
• Dinsel bilginin temelinde vahiy vardır.(Tanrının peygamberler yoluyla hakikat bilgisini ulaştırmasıdır.)
• Dinlerin verdiği bilgiler bilimsel açıklamalara ters düşse bile,inanma ihtiyacı dinleri yaşatmaya devam eder.    3.SANAT BİLGİSİ:

Sanat, güzelliğe duyulan hayranlıktan doğan bir yaratıcılıktır. Sanat etkinliğinin amacı sanat yoluyla güzeli gerçekleştirmektir.

• Bu bilgide süje sanatçı,obje ise sanatçının yorumladığı nesnedir.
• Öznel bir bilgidir.
• Sanatçı yöneldiği nesneye’ Yaratıcı hayal gücü’ ne katarak sanat ürününe dönüştürür.                                        4.TEKNİK BİLGİ:

Teknik bilgi bilimsel bilginin,özellikle pozitif bilimsel bilginin gelişmesiyle ortaya çıkmıştır.

• İnsan ihtiyacını karşılamak,yaşamını kolaylaştırmak amacıyla üretilen her maddi ürün teknik kapsamına girer.
• Bu bilginin amacı insanın doğaya egemen olması,kolay ve rahat yaşaması için gerekli her tür ürünü ortaya koyabilmektir.
• Teknik bilgi bir biçimiyle günlük bilgiye dayalı olarak gelişir. Örneğin insanın suda yüzen tahta parçasına bakarak daha sonra Sal yapmaları.

Asıl teknik bilgi bilimsel bilginin gelişmesiyle ortaya çıkmıştır. Özellikle 19.ve 20. yüzyıllarda bilimsel gelişmeye paralel olarak teknoloji de gelişmiştir.

          5.BİLİMSEL BİLGİ:

• Sınırlı bir konusu olan,
• Sistemli ve genel-geçer sonuçlara ulaşmak isteyen,
• Belli bir yöntemi olan,
• Konusuna ‘bilmek için bilmek’ amacıyla yönelen bilgidir.

Bu bilgi konu ve yöntem bakımından üç gruba ayrılır.

1- FORMEL BİLİMLER: Matematik ve mantık bu bilimlere örnektir.

• Konuları doğada bulunmayan,düşüncede bulunan ideal (tinsel) bilimlerdir.
• Deney yöntemi( tümevarım) değil,akıl yürütme yöntemi olarak tümdengelim kullanılır.

2- İNSAN BİLİMLERİ: Tarih , sosyoloji, psikoloji, antropoloji, arkeoloji,siyaset bilim,sanat ve edebiyat tarihleri,dilbilim bu bilimlere örnektir.

• Konusu insan olan bilimlerdir. Tarihsel gelişim için insanın yapıp ettikleri ve koyduğu yapıtları inceler.
• İnsanın tarihsel,toplumsal,kültürel dünyasını araştırır.
• Bu bilimlerin incelediği olaylar bir defa olup bitmiş, tekrarlanamayan olaylardır.
• Bu bilimler ’anlama yöntemini kullanırlar. (olaylara, belgelere, doğrudan ve dolaylı gözlemlere, kısmen deneylere dayanır.)

3-DOĞA BİLİMLERİ: Fizik,kimya,biyoloji,jeoloji,astronomi bu bilimlere örnektir.

• Konusu doğada meydana gelen,algılarla kavranan olaylardır.
• Amacı,Doğa olaylarının nedenlerini,birbiriyle olan bağlantılarını bulmak ,açıklayabilmek,yasalarına ulaştırmak
• Amaçlarına deney yöntemini kullanarak,olaylar arasında nedensellik ilgileri kurarak varmak ister.

Doğa Bilimlerinin Özellikleri:

• Belli bir yöntemi vardır: Bu yöntem’ tümevarım’ dır. Gözlem,varsayım,deneyim aşamalarından genel bir sonuca(kuram-yasa) ulaşılır.
• Genelleştirilmiş bilgidir: Örneğin Galile’ nin bulduğu düşme yasası bütün düşme olaylarını açıklayan bir bir genelliğe sahiptir.(Hız düşme zamanı ile orantılıdır)
• Kesin bilgidir: Ancak bu kesinlik matematik ya da mantıkla bulunan mutlak kesinlik değil,yüksek derecede bir olasılığı gösterir.
• Birleştirilmiş bilgidir: Doğada tek tek gördüğümüz bir çok olaya ilişkin bilgi bu bilgide birleştirilmiş olur.
• Nesnel bilgidir:Bu bilginin ulaştığı sonuçlar kişilere ya da toplumlara göre değişmez .Genel(evrensel) bilgilerdir
• Birkimli olarak ilerler: Bilimde her yeni araştırma kendinden öncekine dayanmakla birlikte,yeni gelişmeler de gösterir.
• Akıl ve mantık ilkelerine dayanır:
• Öndeyide (öngörü) bulunur: Olanın yanında olacak olanı da söyler.

6.FELSEFE BİLGİSİ:.

Bilimler varlık alanını ve olaylarını kısımlara ayırarak, daraltarak, özelleştirerek inceler. Oysa felsefe bilgisi evreni ve varolanı parçalar halinde değil,bir bütün olarak ve bilmek amacı güder. Felsefe,evren ve varlık hakkında tümel açıklamalar yapar. Bunu yaparken diğer bilimlerin elde ettiği sonuçlardan yararlanarak, var olanı bir bütün halinde kavramak ister .Felsefe,düşünme gücüne dayalı etkinlik olduğu için düşünceleri geliştiren filozoflara bağlı görüşler biçiminde gerçekleştirir .Bu nedenle felsefe bilgisi düşünürün kişilik özelliğinden,yaşadığı toplumun kültüründen, tarihsel, bilimsel, siyasal ve ekonomik süreçlerden etkilenir.

Felsefe Bilgisinin Özellikleri:

• Felsefe bilgisi varlığı bütünlüğü içinde ele alır .Evren Doğa,toplum,insan gibi.
• Bilimlerin ortaya koyduğu sonuçları tümel bir varlık görüşü içinde birleştirir.
• Felsefi bilginin amacı felsefi sisteme ulaştırmaktır.(Felsefe sistemi,kendi içinde mantıkça tutarlı,çağın bilim görüşlerine dayanan tümel bir varlık anlayışıdır.)
• Felsefe henüz çözülmemiş sorunları çözmeğe çalışır.
• Konularına sorularla yaklaşır. Evren nedir? Bilgi nedir? Güzel nedir? gibi..
• Felsefenin açıklamalarında ’kesinlik’ ya da ’bitmişlik ’ yoktur. Felsefe hiçbir konuda’ son sözü’ söylemez.
• Felsefede filozofun kişiliği önemli rol oynar .Bu bakımdan felsefe bilgisi özneldir.
• Felsefe toplumdan bağımsız değildir. Filozofların sistemleri toplumdan ve çağın yaşam koşullarından etkilenir.
• Felsefi bilgiler birbirinden etkilenerek genişler, zenginleşir, çoğalır. Yani,yığılan(kümülatif) bilgidir.
• Felsefe bilgisi eleştiricidir .Üretildiği gibi kalmaz,tekrar tekrar ele alınarak eleştirilir Önyargılardan, dogmalardan, saplantılardan bağımsız olarak düşünmeyi, yani eleştirici düşünmeyi esas alır.

FELSEFENİN ANLAMI VE ALANI:

• Felsefe,bilgiyi ve bilgeliği sevmek,doğruyu araştırmak,özgür düşünme ve eleştirmeyle doğru bilgilere ulaşıp,eylemlerin bunlara göre düzenlenmesi ve gerçekleştirilmesi amacını taşır.
• Felsefe yalnızca soyut ve kuru bilgi değil,bir doğru yaşama ve mutluluğa ulaşma isteği taşır.
• Felsefe evren,tanrı,insan gibi konulara ilişkin genel ve bütünsel bilgi vermeye çalışır .Madde ve ruh ilişkisini,dünyayı ve insan yaşamını araştırır ve yorumlar. Mantıksal çıkarımlarla gerçeğe yaklaşmaya çalışır.
• Evreni ve insanı doğa üstü güçlerle değil,insan aklıyla anlama ve açıklama,yorumlama çabalarının başladığı yerde felsefi düşünce başlamıştır.
• Önceleri tüm bilimler bir bütünlük içinde felsefenin konularını oluşturuyorlardı. Daha sonra tek tek bilimler gelişerek kendi alanlarında sağlam ve denetlenebilir bilgiler vermeye başlayınca,felsefe insan zihnine ve ürünlerine yönelerek bilgiyi ve değer yargılarını araştırma konusu yapmıştır.
• Bilimler kullandıkları yöntemleriyle doğru bilgiye ulaşmak ister. Ancak,bilimlerin amaçları doğruluk sınırlı bir varlık alanına aittir. Felsefe ise genelde varlığa ilişkin tümel bir doğruluktur .Buna göre,felsefe,düşünme ve akıl yürütmelerle çalışan kuramsal bir bilgidir.
• Felsefe,yeni gerçeklere açık olan,onları irdeleyen,eleştiren,her konuyu kökten ele alarak açıklık kazandırmaya çalışan derinlemesine düşünme çabasıdır.
• Günümüzde felsefe bilimlerle işbirliği içindedir .Bilimlerin bilgilerine dayanarak genel bir varlık tablosu çizmeye,kapsamlı bir açıklama yapmaya çalışmaktadır.
• Düşünür (filazof) bilgiyi,doğruyu arayan kişidir .Bu işi yaparken gözlemlerinin,deneyimlerinin sezgilerinin sonuçlarını genel kavramlar altında toplamaya ve anlamlandırmaya çalışır.
• Felsefe,geliştiği toplumsal koşullardan etkilenir. Felsefe akımları doğdukları çağın yaşam koşullarını yansıtır.

FELSEFENİN KONULARI:

Felsefenin konuları oldukça çeşitlidir .Konuları içinde birbirinden çok farklı araştırma alanları girer .Her bir konu alanı ‘Felsefe Dalı’ ya da ‘Felsefe Disiplini’ adını alır .Felsefe araştırmaları bu felsefe dallarıyla yürütülen çalışmalardır.

Başlıca felsefe disiplinleri şunlardır:

• METAFİZİK: Varlığın,evrenin ilk nedenlerini özünü araştıran felsefe disiplinidir .Görünenin ardındaki gerçekliği belirleme girişimidir.
• VARLIK FELSEFESİ(Ontoloji): Varlığı bütünlüğü içinde açıklama girişimidir.
• BİLGİ FELSEFESİ (Epistemoloji) Bilginin kaynağını, değerini, sınırlarını araştıran felsefe disiplinidir.
• DEĞERLER FELSEFESİ (Aksiyoloji): Bu felsefe alanı iki disipline ayrılır
• AHLAK FELSEFESİ (Ethik): İnsan eylemlerini sorgular. Eylemlerimiz amaç ve ereğinin olup olmadığı problemi ile ilgilenir.
• SANAT FELSEFESİ (Estetik): Güzelliğin ve sanat eserinin araştırmasıdır .Doğada bu sanatta güzelliği,güzelliğin temel ilkelerini problem olarak ele alır.

Felsefenin tarihsel gelişimine bağlı olarak bu ana felsefe konularından ayrı olarak yeni felsefe alanları da oluşturmaya başlamıştır.

Bu alanlar şunlardır:

-Bilim Felsefesi Toplum Felsefesi

• Tarih “ İnsan “
• Siyaset “ Dil “
• Hukuk “ Din “

Çeşitli açılardan yapılan bu bölümlerin altında felsefi düşüncenin özünün bulunduğunu ve bölümlerin hepsinde ortak noktayı bu özün oluşturduğunu bilmek gerekir.

FELSEFENİN BİLİMLE İLİŞKİSİ:

Ortak Yönleri:

• Bilim felsefede ortak amaç varlığı,dünyayı,insanı ve hayatı açıklamaktır.
• Her ikisi de kendi alanlarında doğruya ulaşmak amacı güderler.
• Amaçlarına ulaşmada her ikisi de herhangi bir çıkar kaygısı taşımaz.
• Her ikisi de varlığı açıklamada ulaşılan bilgilerle yetinmeyip bilgi alanlarını sürekli genişletirler.

Farklı Yönleri:

• *Bilim genel geçerliği olan olgulardan hareket eder .Vardığı sonuçları yine olgulara bağlı olarak doğrular.
• *Felsefe ise olgulara dayanmaz .Ulaştığı sonuçların gerçekliğini olgularla sınırlamaz
• *Bilimler sınırlı varlık alanlarıyla ve olaylar arasındaki ilişkilerle uğraşmalarına karşın, felsefe varlığın bütünlüğüne yönelerek ilişkilerin daha derinlerine,temel ilkelerine yönelir.
• *Felsefenin çalışma yöntemi düşünmek ve akıl yürütmek,bilimin yöntemi deneylerle kanıtlamaktır.

Birbirlerine Etkileri:

• *Felsefe,bilimlerin yöntemini,kavramlarını ve ulaştığı sonuçları sorgular,eleştirir.
• *Bilimlerin ulaştığı ayrı ayrı gerçeklikleri birleştirip değerlendirerek bilimlere yeni ufuklar açar.
• *Felsefe soru ve cevaplarıyla bilimlere yeni araştırma konuları kazandırır.

FELSEFE VE METAFİZİK:

Metafizik,sözcük anlamı olarak ’Fizik ötesi’ anlamına gelmektedir. Aristoteles zamanda sözü edilmiş,daha sonra günümüze gelinceye kadar felsefe içinde önemli bir yer tutmuştur .Metafizik varlığın genel ilkelerini,evrenin yapısını,Tanrının varlığını,ruhun varlığı ve ölümsüzlüğünü ,insanın varlığı ve eylemlerinin amacını araştırıp sorgulayan ve kendince yorumlamaya çalışan bir felsefe disiplinidir. Her tür konu alanını bir problem olarak gören metafizik,sorduğu sorularla bu problemlere bir bakış açısı oluşturmaya çalışmıştır. Örneğin, ’Varlık nedir? ‘ Evrendeki olayların bir amacı var mıdır?, ‘Ruh ölümsüz müdür?’ vb. türünden bir çok soru metafizik anlayış içinde değerlendirilmiştir.

Felsefe tarihi içinde metafizik üzerine birçok tartışma yapılmış,bir takım itirazlarda bulunulmuştur .Bu itirazların kaynağını ,metafiziğin fizik ötesi ilgisi,yani,algılanan dünyanın dışındaki konuları bilmeye çalışması oluşturmuştur. Ancak,insanı yalnızca fizik düzene ve beş duyuma bağlamak insanı düşünce bakımından sınırlamaktır . Çünkü, insan yetenekleri bakımından her türden konuya ilgi duymakta,merak etmektedir.

Metafizik problemler çözülemediği sürece,öyle görülüyor ki,metafizik hep varlığını sürdürecektir.

Bilimin şimdilik açıklayamadığı olayların bulunması,insan aklının durmadan sorular sormayı sürdürmesi,yeni sorular üretmesi gibi nedenlerle metafizik varlığını sürdürecektir.